Εurovision και πολιτική: H διπλωματία πίσω από τις νότες στο Πανεπιστήμιο Πελοπονήσσου!

Η αγάπη και το ενδιαφέρον των Ελλήνων για τον διαγωνισμό της Eurovision είναι δεδομένη και ανεξάντλητη. Έναν πολύ ενδιαφέρον εκπαιδευτικό “θεσμό”, θα λέγαμε πως γνωρίσαμε σήμερα μέσα από τον Φιλελεύθερο της Κύπρου. Ο επίκουρος καθηγητής Διπλωματίας και Διεθνούς Οργάνωσης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και εφευρέτη της «Διπλωματικής Εurovision» δρ. Αντώνης Κλάψης, συνδυάζει και ερμηνεύει όλα αυτά τα χρόνια, αυτό που φέτος ενστερνίστηκε και ο πιο αδαής. Πως ο 66ος αυτός διαγωνισμός, παρά τα όσα διακηρύττει ήταν είναι και θα παραμείνει πάντοτε συνδεδεμένος με το πολιτικό γίγνεσθαι.

«Διπλωματία» και «Eurovision», θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς τι σχέση έχουν μεταξύ τους, αφού μπορεί να φαίνονται δύο έννοιες ασύμβατες, εντούτοις, όπως εξήγησε ο δρ Κλάψης, είναι κάτι περισσότερο από σχετικές.  Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι μέσα από τη Eurovision, ο καθηγητής βρήκε ένα ξεχωριστό τρόπο να κεντρίσει ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον των φοιτητών του για τη Διπλωματική Ιστορία, αλλά και να κάνει όλους εμάς να δούμε τον διαγωνισμό μέσα από μια άλλη…ματιά.

Συμμαχίες, ισορροπία δυνάμεων, σύνδρομα περικύκλωσης, συμφέροντα και ανταγωνισμοί, όλες οι έννοιες-κλειδιά, που απασχολούν τον κόσμο των Διεθνών Σχέσεων και της Διπλωματικής Ιστορίας, ζωντανεύουν κατά τη διάρκεια της «Διπλωματικής Eurovision», μιας διαδικτυακής εκδήλωσης στο facebook, όπου οι συμμετέχοντες σχολιάζουν ενδελεχώς τα τεκταινόμενα και την ψηφοφορία.

Η «Διπλωματική Eurovision», όπως ανέφερε στον «Φ» ο δρ Κλάψης, ξεκίνησε να λαμβάνει χώρα το 2014, στο πλαίσιο του μαθήματος «Διπλωματική ιστορία», που δίδασκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. «Ήθελα να κινήσω ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον των φοιτητών για το μάθημα, συνδυάζοντας το με ένα μουσικό γεγονός και να δούμε κάποια πράγματα, τα οποία συζητούσαμε στο πλαίσιο του μαθήματος», εξήγησε ακολούθως.

«Επιθυμούσα να τους εντάξω σε ένα παιχνίδι, το οποίο συνδυάζει  τα θεωρητικά διδάγματα του μαθήματος «Διπλωματική Ιστορία», τα οποία είναι και  πρακτικά ταυτόχρονα, με ένα γεγονός άσχετο φαινομενικά, που παρέχει όμως τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε ενδιαφέρουσες και παροιμιώδεις αναγωγές. Τι εννοούμε με αυτό; Στο μάθημα συζητούμε για το πώς εξελίσσεται το διεθνές σύστημα, πώς συνάπτουν τα κράτη συμμαχίες μεταξύ τους, πώς προωθούν τα συμφέροντά τους, έτσι κατ’ αναλογίαν και στην Eurovision. Για παράδειγμα, μπορεί να σχολιάσουμε ότι η Αυστρία ψηφίζει έτσι λόγω της παράδοσης του Μέττερνιχ ή αν βλέπαμε ότι η Γερμανία ψήφισε τη Ρωσία, θα κάναμε ένα σχόλιο του τύπου «αποτελεί συνέχεια της πολιτικής του Μπίσμαργκ, ο οποίος ήθελε να διατηρεί καλές σχέσεις με τη Ρωσία για να μη βρεθεί η Γερμανία περικυκλωμένη από τη Γαλλία. Τέτοιου είδους σχόλια», σημείωσε ο καθηγητής.

Πώς συνδέονται, όμως, Διπλωματική Ιστορία και Eurovision;  Ο Δρ Κλάψης απάντησε στο συγκεκριμένο ερώτημα, μέσα από δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα: «Το διπλωματικό σύστημα στην Ευρώπη από τη Συνθήκη της Βιέννης μέχρι την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι γνωστό ως Concert οf Europe (Ευρωπαϊκό Κονσέρτο), έτσι και η Εurovision συνιστά ένα είδος ευρωπαϊκής συναυλίας.  Στο σύστημα αυτό του 19ου αιώνα, υπήρχαν μεγάλες και μικρές δυνάμεις, ισχυρότερα και λιγότερο ισχυρά κράτη, και από αυτά τα ισχυρότερα κράτη σχημάτιζαν ένα είδος διευθυντηρίου, που ρύθμιζε με ένα προνομιακό τρόπο τα ζητήματα. Από αυτές, λοιπόν, τις χώρες οι περισσότερες έχουν προνομιακό status στη Eurovision – η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία – οι οποίες περνούν στον τελικό, δίχως να χρειαστεί να συμμετάσχουν στον ημιτελικό, γιατί είναι μεγάλες δυνάμεις.

Επίσης, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε ένας «εκδημοκρατισμός» κατά κάποιο τρόπο των διεθνών σχέσεων, αφού παρέμειναν μεν οι μεγάλες δυνάμεις, αλλά και τα μικρά κράτη αναγνωρίστηκαν ως νομικά ισότιμα με τα μεγάλα, στο πλαίσιο λειτουργίας της Kοινωνίας των Εθνών και του ΟΗΕ. Το ίδιο συμβαίνει και στη Eurovision, αφού για παράδειγμα το Σαν Μαρίνο και η Μάλτα έχουν την ίδια ψήφο με τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Ρωσία, παρά το γεγονός ότι το βάρος της μιας χώρας είναι δυσανάλογο σε σύγκριση με της άλλης.  Και μπορεί να συνεχίζουν κάποιες χώρες να έχουν προνομιακό καθεστώς στη Eurovision, μέσω της εκ προοιμίου συμμετοχής τους στον τελικό, όπως προαναφέραμε, αλλά αυτό ισχύει και στο διεθνές περιβάλλον, δηλαδή παρά το γεγονός ότι όλα τα κράτη είναι ίσα στον ΟΗΕ, την ίδια ώρα κράτη όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία, η Γαλλία είναι μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Είμαστε, δηλαδή, ίσοι αλλά και άνισοι ταυτόχρονα».

Από τη «διπλωματία του Πινγκ Πονγκ» στη διπλωματία της μουσικής

Όσον αφορά τις συμμαχίες, που βλέπουμε να σχηματίζονται στην Eurovision, πέραν από τη μόνιμη ανταλλαγή ψήφων μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας, ο δρ Κλάψης σχολίασε ότι «τα σκανδιναβικά κράτη έχουν την τάση να αλληλοϋποστηρίζονται και αυτό προκύπτει –όχι από κάποιο σχεδιασμό απαραίτητα– αλλά  γιατί η κουλτούρα τους είναι κοινή, οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις τους είναι παρόμοιες, αισθάνονται μέλη μιας ευρύτερης κοινότητας μεταξύ τους, επομένως αυτό είναι κάτι λογικό να συμβαίνει».

Στο πλαίσιο αυτό, υποστήριξε ότι «ο πολιτισμός είναι ένα πολύ ωραίο μέσο, ώστε να επιτυγχάνεται προσέγγιση μεταξύ των λαών, ακόμη και εκείνων που μπορεί οι σχέσεις τους να μην είναι τόσο καλές», σημειώνοντας ότι «ένα πρώτο βήμα, που μπορούν να πραγματοποιήσουν δύο κράτη, για να θερμάνουν τις διπλωματικές τους σχέσεις, είναι να προχωρήσουν σε πολιτιστικές ανταλλαγές, όπως μέσα από τη διοργάνωση μουσικοχορευτικών συγκροτημάτων, εκθέσεων βιβλίων, θεατρικών παραστάσεων, αθλητικών γεγονότων».

Ανέφερε μάλιστα το εξής χαρακτηριστικό παράδειγμα: «Οι ΗΠΑ και η Κίνα δεν είχαν διπλωματικές σχέσεις από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τη δεκαετία του 1970, γιατί οι Αμερικανοί αναγνώριζαν ως Κίνα την Ταϊβάν. Ήθελαν όμως επί διακυβέρνησης Νίξον να αποκτήσουν σχέσεις με την Κίνα. Προκειμένου, λοιπόν, να γίνει το πρώτο βήμα αποκατάστασης των σχέσεων Πεκίνου – Ουάσιγκτον και καθώς δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί πολιτική επίσκεψη, ως εκ τούτου έγινε αθλητική επίσκεψη, αφού μια ομάδα αθλητών του Πινγκ Πονγκ των ΗΠΑ μετέβη και αγωνίστηκε στο έδαφος της Κίνας. Μετά από λίγο καιρό και αφού προετοιμάστηκε το έδαφος καλύτερα, ακολούθησε η επίσκεψη του Προέδρου Νίξον στο Πεκίνο. Είναι η λεγόμενη «διπλωματία του Πινγκ Πονγκ».

Η νίκη της Ουκρανίας επηρεάστηκε από τον πόλεμο

Ο δρ Κλάψης επεσήμανε ακόμη ότι η Eurovision αποτελεί και ένα πεδίο προώθησης των απόψεων των κρατών, υποστηρίζοντας ότι «η φετινή νίκη της Ουκρανίας επηρεάστηκε από τον πόλεμο στην χώρα, αφού ήταν η εκδήλωση μιας συμπάθειας απέναντι σε έναν λαό που υποφέρει».

Έφερε και ένα άλλο ενδεικτικό παράδειγμα, μέσα από το οποίο καταδεικνύεται πώς μια συμμετοχή στον διαγωνισμό μπορεί να έχει διεθνοπολιτικό χαρακτήρα. «Η Ελλάδα συμμετείχε στην Eurovision για πρώτη φορά το 1974. Την επόμενη χρονιά ξαναδήλωσε συμμετοχή, ενώ δήλωσε συμμετοχή για πρώτη φορά και η Τουρκία, αλλά η Ελλάδα αποφάσισε να αποσύρει τη συμμετοχή της, γιατί δεν ήθελε να βρεθεί στην ίδια σκηνή με την Τουρκία, λόγω της εισβολής στην Κύπρο. Το 1976 δήλωσαν πάλι συμμετοχή και οι δύο χώρες, αλλά αυτή τη φορά απέσυρε τη συμμετοχή της η Τουρκία, γιατί η Ελλάδα δήλωσε συμμετοχή με ένα τραγούδι, το οποίο περιείχε πολιτικό μήνυμα.

Συγκεκριμένα, ο Mάνος Χατζηδάκης, ο οποίος ήταν τότε διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος, σκέφτηκε να στείλουμε ένα τραγούδι που θα μιλούσε για το Κυπριακό, για την εισβολή, την κατοχή, την προσφυγιά και όλα τα φρικτά πράγματα που συνέβησαν στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1974. Δεν μπορούσε όμως να το κάνει αυτό η Ελλάδα, γιατί ο διαγωνισμός απαγόρευε τα πολιτικά μηνύματα στα τραγούδια.

Έτσι, λοιπόν, σκέφτηκαν ένα τρόπο, προκειμένου να δοθεί το επιθυμητό μήνυμα και επομένως φτιάχτηκε το μοιρολόι «Παναγιά μου, Παναγιά μου», που ερμηνεύει η Μαρίζα Κωχ. Στο τραγούδι δεν αναφέρεται πουθενά η λέξη Κύπρος, η λέξη Ελλάδα και η λέξη Τουρκία, αλλά όλο το τραγούδι αποτελεί περιγραφή της κατάστασης, που δημιούργησε η Τουρκία. Οι στίχοι του τραγουδιού αναφέρουν χαρακτηριστικά πως «αν πας σε ένα τόπο και δεις σκηνές, δεν είναι τουρίστες που κάνουν κάμπινγκ, αλλά πρόσφυγες. Αν πας σε ένα τόπο και δεις κατεστραμμένα κτήρια είναι επειδή έχουν ρίξει βόμβες ναπάλμ».

Οι Τούρκοι διαμαρτυρήθηκαν, κατηγόρησαν την Ελλάδα ότι επιχειρεί να περάσει ένα πολιτικό μήνυμα, πράγμα που η Ελλάδα αρνήθηκε, έτσι η Τουρκία αρνήθηκε να συμμετάσχει, αποδοκιμάζοντας με αυτόν τον τρόπο την ελληνική συμμετοχή. Η Ελλάδα όμως ανέβηκε στη σκηνή της Εurovision, σε έναν χώρο, που είχε μεγάλη σημασία και ίσως αυτός να ήταν ένας από τους λόγους, που ώθησε την Ελλάδα να επιλέξει το εν λόγω τραγούδι, καθώς ο διαγωνισμός διεξαγόταν στην Χάγη, εκεί που εδρεύει το Διεθνές Δικαστήριο, στην καρδιά της διεθνούς νομιμότητας».

Οι πολιτικές εξελίξεις επηρεάζουν και τη διεξαγωγή του διαγωνισμού

H Eurovision εξελίσσεται διαρκώς, αντανακλώντας το «πνεύμα της εποχής» του γεωγραφικού χάρτη που την απαρτίζει. Μπορεί, λοιπόν, να ξεκίνησε από 6 χώρες, αλλά μεγάλωσε παράλληλα με την επέκταση και όλων των άλλων ευρωπαϊκών οργανισμών, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, «σπρώχνοντας» τα σύνορα της Ευρώπης – γεωγραφικά και πολιτισμικά – προς κάθε κατεύθυνση επί δεκαετίες, με αποτέλεσμα σήμερα να λαμβάνουν μέρος σε αυτόν πάνω από 40 χώρες.

Στη δεκαετία του 2000 κυριάρχησε το εμπορικό έθνικ φολκλόρ στοιχείο, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τη νίκη της Ρουσλάνας και της Έλενας Παπαρίζου, ενώ την περασμένη δεκαετία κυριάρχησαν τραγούδια με κοινωνικοπολιτικά μηνύματα, γεγονός που αντανακλάται στη νίκη της Ισραηλινής Νέτα, η οποία διαγωνίστηκε με το φεμινιστικό «Toy», αλλά και της Αυστριακής  Κοντσίτα Βουρστ, η οποία εμφανίστηκε στη σκηνή με μια εντυπωσιακή γενειάδα, στέλνοντας ένα ηχηρό μήνυμα υπέρ της διαφορετικότητας και της ΛΟΑΤΚΙ ταυτότητας, περίπου 20 χρόνια μετά τη νίκη της διεμφυλικής Ντάνα Ιντερνάσιοναλ για το Ισραήλ.

Σχολιάζοντας το πώς οι αλλαγές στο διεθνές περιβάλλον αποτυπώνονται στην Eurovision κατά τη διάρκεια των χρόνων, ο Δρ Κλάψης ανέφερε ότι: «για παράδειγμα, επί Ψυχρού Πολέμου, τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης δεν συμμετείχαν στην Eurovision, με εξαίρεση τη Γιουγκοσλαβία, η οποία ήταν μια ιδιάζουσα περίπτωση, αφού δεν ήταν μέλος του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όσοι δεν συμμετείχαν άρχισαν να εκδηλώνουν ενδιαφέρον για συμμετοχή. Επιπλέον, μετά από τη διάλυση κρατών (πχ Γιουγκοσλαβία) είδαμε καινούργια κράτη να συμμετέχουν στην Eurovision, ενώ ένα άλλο ζήτημα, που απασχόλησε τον διαγωνισμό, ήταν το κατά πόσο μπορεί να συμμετέχει ένα κράτος στον διαγωνισμό λόγω διεθνούς αναγνώρισης (πχ το Κοσσυφοπέδιο μπορεί να συμμετάσχει ή όχι;).

To 2014, όταν πραγματοποιήθηκε η ρωσική εισβολή στην Κριμαία, τέθηκε ένα ερώτημα στην Eurovision: Οι ψήφοι από την Κριμαία σε ποια χώρα θα έπρεπε να κατατεθούν, ως ουκρανικές ή ρωσικές ψήφοι; Η απάντηση που δόθηκε ήταν ότι θα καταθέτουν ως ουκρανικές, με βάση τον κωδικό τηλεφώνου, που χρησιμοποίησε ο καθένας. Είναι ενδεικτικό του πώς οι πολιτικές εξελίξεις επηρεάζουν και τη διεξαγωγή του διαγωνισμού. Φέτος κέρδισε η Ουκρανία. Είναι βέβαιο ότι του χρόνου ο διαγωνισμός θα γίνει εκεί; Πολύ αμφίβολο».

Καταληκτικά ο καθηγητής ανέφερε ότι η Eurovision αποτελεί και ένα πεδίο έκφρασης κοινωνικών ευαισθησιών, όπως η προάσπιση των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, πράγμα που διαφάνηκε μέσα από τη νίκη της Ντάνα Ιντερνάσιοναλ και της Κοντσίτα Βουρστ.

Διά ταύτα

Σχέσεις φιλίας και… οργής

Πολιτισμός και διπλωματία είναι έννοιες που συνυπάρχουν στο διεθνές γίγνεσθαι, αφού ο πολιτισμός μιας χώρας μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις διεθνείς σχέσεις της ως μέσον προβολής, βελτίωσης της εικόνας της και σύσφιγξης των σχέσεων της με τους άλλους λαούς. Έτσι και o διαγωνισμός της Eurovision, αφενός παρέχει ένα βήμα για την προβολή μιας χώρας μέσω της μουσικής, αφετέρου αποτελεί και μια μικρογραφία του τρόπου λειτουργίας των σχέσεων μεταξύ των κρατών, με πολιτιστικές συγκλίσεις, συμμαχίες, συμφέροντα, ανταγωνισμούς και… εκπλήξεις.  Άλλωστε,  ουκ ολίγες φορές στην ιστορία του διαγωνισμού μέσω της ψηφοφορίας έχουν αποτυπωθεί οι σχέσεις φιλίας και αντιπαλότητας των συμμετεχόντων.

Πηγή άρθρου και φωτογραφιών: Φιλελεύθερος